шинча

шинча

I

Г.: сӹнзӓ

1. глаз, глаза; орган зрения

Шем шинча чёрные глаза;

шинчам кумаш закрыть глаза;

пел шинча дене ончаш смотреть одним глазом.

Эвраш шинчам чоян пӱяле пеленже улшо ялчылан. [/i]С. Вишневский.[/i] Эвраш хитро подмигнул находящемуся рядом с ним батраку.

Качырийын чонжо ишалте, шинча йырже вӱд нале. [/i]З. Каткова.[/i] Сердце сжалось у Качырий, на глазах её выступили слёзы.

2. глаза; взгляд, взор

Шинчам кусараш перевести взгляд;

шинчам кораҥдаш отвести глаза.

Алексейын шӱмжӧ утыр чот кыраш тӱҥале, шинчажат ылыже. [/i]В. Иванов.[/i] У Алексея сильнее стало биться сердце, глаза оживились.

Григорий Петровичлан Тамара ончылан шогалаш тӱкныш. Тыманме жаплан шинчашт вашлие. [/i]С. Чавайн.[/i] Григорию Петровичу пришлось встать перед Тамарой. На короткий миг их взгляды встретились.

3. глазок; углубление на поверхности картофельного клубня

(Пареҥге) клубень ӱмбалне шинча-шамыч улыт. Нине шинча-шамыч клубеньын мучашыштыже да кокла ужашыштыже улыт. [/i]«Ботаника»[/i] На поверхности клубня картофеля имеются глазки. Эти глазки находятся на конечной и средней части клубня.

4. глазок, глазница; отверстие, круглое пятно, кружок

Шокте шинча ячейка сита (решета).

Шиждымын йылдыроҥ шергылт кайыш. Ик (окна) шинча шаланен. [/i]В. Любимов.[/i] Внезапно что-то звякнуло. Разбилось одно оконное стекло (букв. глаз).

Теве умбалне, тайга кокла гыч, кок тул шинча йолт-йолт волгалт кайыш. [/i]Г. Чемеков.[/i] Вот вдалеке, из тайги, сверкнули два огонька (букв. огненные глаза).

5. глаз, зрение; способность видения, присущая человеку благодаря тому или иному занятию, профессии и т. п

Ончыч Марина чылажымат йоча шинча дене вискален, кӱлеш-оккӱл годымат воштылын, юарлен. [/i]П. Корнилов.[/i] Прежде Марина всё мерила детскими глазами, смеялась по пустякам, шалила.

– Икманаш, илышым художник шинча дене ончаш да тудым аклен мошташ тунем. [/i]Г. Пирогов.[/i] – Одним словом, учись смотреть и оценивать жизнь глазами художника.

6. в поз. опр. глазной; связанный с глазом (глазами); относящийся к болезням глаз и их лечению

Шинча мазь глазная мазь.

(Апакаев) кумлымшо ийлаште райбольницыште шинча эмлыше лийын. [/i]М. Сергеев.[/i] Апакаев в тридцатых годах был глазным врачом в райбольнице.

Свежа кочкышым от уж. Сандене шинча чер пеш чот шарла. [/i]А. Эрыкан.[/i] Свежих продуктов не видишь. Поэтому очень сильно распространяется глазная болезнь.

Идиоматические выражения:

– кеч ик шинча дене ужаш ыле, кеч ик шинча дене ончалаш ыле

– шинча онченак

– кӧн-гынат шинчаш ончаш, кӧн-гынат шинчашке ончаш

– могай шинча дене ончаш

– уто шинча

– шинча возаш

– шинча гыч йомаш, шинча ончыч йомаш

– шинча ден пылыш

– шинча деч ӧрдыжтӧ кодаш огыл

– шинча кандаше лияш

– шинча коймо марте

– шинча кушко онча

– шинча ончык толаш

– шинча ончылно

– шинча ончылно кучаш

– шинча ончылно шогаш, шинча ончылно кончаш, шинча ончылно кояш

– шинча почылтеш, шинча почылтын

– шинча семын аралаш, шинча семын шекланаш, шинча гай аралаш, шинча гай шекланаш

– шинча шалана, шинча шарла

– шинча шӧрын ончаш, шинча шӧр дене ончаш

– шинчалан кояш

– шинчалан ӱшанаш огыл

– шинчалан пернаш, шинчалан логалаш, шинчалан верешташ, шинчалан керылташ, шинчаш пернаш, шинчаш логалаш, шинчаш верешташ, шинчаш керылташ

– шинчам караш, шинчам карен шындаш

– шинча кумен, шинчам кумен

– шинчам налаш огыл, шинчам кораҥдаш огыл

– шинчам пашкарташ

– шинчам почаш

– шинчам почаш ок лий

– шинчам пыч-пыч ышташ, шинчам пыч ышташ

– шинчам шуйкалаш

– шинчам шуралташ ок кой

– шинчаш пернаш, шинчашке пернаш, шинчалан пернаш, шинчаш возаш, шинчаш тӱкнаш, шинчаш логалаш, шинчашке возаш, шинчашке тӱкнаш, шинчашке логалаш, шинчалан возаш, шинчалан тӱкнаш, шинчалан логалаш

– шинчаш шӱвалаш, шинчашке шӱвалаш

– шке шинча дене

II

этн. петля, узел в ткацкой основе

Шӱртын ик шӧргалтышыжым шинча маныт. [/i]В. Васильев.[/i] Одну петлю на ткацкой основе называют глазком.